د لرغوني افغانستان په اړه نوي څرګندېدني ( دوهمه برخه )
ليکوال : Prof. Nicholas Sims-Williams (University of London
ژباړونکۍ : پوهنوال رسول باوري
په تير پسې
د باختري ډبرليکونو په اړه د څيړنو پراختيا او وده ، له هغه مهاله پيل شوه چي د سره کوتل د ډبرليک په اړه څيړني بشپړي شوې ، خو زموږ پوه د هغې ژبي په اړه ټولي هغه ناتوانۍ ښودلای شي چي د هغوۍ له لوري په تائېد شويو مطالبو کي ليدل کيږي . په دې ډول چي په ١٩٩٣ ميلادي کال يو نوۍ ډبرليک چي په تصادفي توګه يې د څيړني چانس وموند ، خورا بنسټيز ارزښت لري ، چي د رباطک ( Rabatak ) په نوم ياديږي . دا د سره کوتل ډبر ليک نه دۍ ( Slide 4 18KB )
د رباطک ډبر ليک يو انځور
د رباطک ډبرليک د کنشکا د لومړي کال د پيښو په پوهېدلو کي مرسته کوي . هغه د پام وړ يادوني چي د د لوۍ داريوش په بيستون ډبرليک کي شته را يادوي . له هغه مهاله چي ( Joe Cribb ) ژيوګريب او زما له لوري ټول شوي او خپاره شوي مطالب په بشپړ تفصيل و څيړل شوه او د دې تر څنګ هغه ټولي مقالې چي د وريښمو لاري په اړه شته ( Silk Road Art and Archaeology ) د هغو يو شمير ارزښتمني برخي مي په نښه کړي اود مهمو ټکو لنډيز يې دلته راوړم .
د پيل کرښه د کنشکا په اړه ده (( ستر ناجي عادل او پر هيز ګار سلطان چي په هر څه پوهيږي او د ستايني وړ ذات دئ ، هغه چي د نا نه ( Nana ) او نورو خدايانوڅخه يې سلطنت تر لاسه کړيدئ ، هغه چي د د خدايانو په خوښئ يا مهربانۍ ( دواکمنۍ ) لومړۍ کال پيل کړۍ .)) تر هغه وروسته يو ارزښتمن مطلب ياديږي ، (( هغه څرګندوي ( ؟ ) قانون ( ؟ ) په يوناني او وروستۍ ټکي په ارين ژبه ))په پرنسيپ کي يو له هندي اروپايې ژبو څخه يا د ايران او هند ژبو څخه کيداشي ( ارين ) وويل شي . دا چي څه وخت کنشکا د ( ارين ژبه ) وکارول او يا هغه ته راوګرځېدئ ؟ هغه يقينآ همدا باختري ژبه چي په دې ډبرليک کي کارول شوېده ، د پوهېدلو وړ وه ، لکه داريوش ته چي زړه فارسي د پوهېدلو وه . د هغه ډبرليک ، داهورا مزدا د مهربانۍ پر مهال ليکل شوېدئ .
ما يو بل متن ( text) په ( ارين ) کي جوړ کړ ، هغه چي پخوا نه وو متن شوئ . (( پر دې تاکېد ددې ستونزي سره مرسته نشي کولای چي کنشکا ( ارين ژبه ) کارول ، او يوناني ژبه يې په باختر ي بدله کړه ، چي په مسکوکاتو کي کارول کېدل . مسکوکاتي لاسوندونه څرګندوي چي هغه ځای بايد وموندل شي چي د کنشکا واکمنۍ ( پيل ) وو ، دقيقآ ( دا ډبرليک ) دا شونې کوي چي دا هغه لومړۍ کال دئ .
د رباطک د( ٤ ) څلورمي ليکي څخه تر( ٧ ) اومي ليکي پوري : د رباطک ډبرليک د شمالي هندوستان د نامتو ښارونو يو لست را کوي چي هغه د کنشکا تر واکمنۍ لاندي ، دي . څلور نومونه د هغو پنځو ښارونو څخه د پيژندلو وړ دي :
په ډبرليک کي د سيمو موقعيتونه [Slide 5 12KB ]
ساکيتا ( Saketa ) (په ډبرليک کي د جملو په تر تيب ) کاوسامبي ( Kausambi ) پوتالي پوترا ( Pataliputra ) او چمپا ( Champa ) ويل کېدای شي چي چامپاد کنشکا په واکمنۍ کي رانغښتې وو ، او که هغه د کنشکا د واکمنۍ پر ورستۍ ختيځي کرښي پروت ښار وو . وروستۍ پيښي دا تر پوښښ لاندي راولي او څرګندوي يې چي په ختيځ کي د پوتالي پوترا ونډه غوښنه او برملا وه .
د ډبرليک زياته برخه د هغه معبد د بنسټ ايښودلو په اړه ده چي په رباطک کي وو ، دا يوه پراخه سيمه ده . په نهمه او لسمه کرښه کي دهغو معبودانو نومونه راغلي چي په معبد کي د عبادت او پرستش وړ وه . دا ليست ډير زيات حيرانونکۍ او يا غولونکۍ دۍ . يوشمير يې د زردشتيانوخدایانوګڼل کيږي چي هيڅکله په کوشاني مسکوکاتو کي نه دي ليدل شوي . او له بله اړخه په مسکوکاتو کي داسي نومونه له پام غورځول شويدي چي په خدايانو پوري اړه لري . د هغه لړۍ څخه چي په ايرانيانو( اريا ئيانو ) پوري اړه لري ، لکه ( Ma ) ما ، مياشت اود ( Ardukhsh ) اردوخش رب النوع او يو شمير نور القاب چي په وړوکو تورو ليکل شويدي .
(هغه ډبرليک چي ما ه سينه او ويساخه نومونه پکي کښل شويدي ) [Slide 6 22KB]
هغه چي هويت يې څرګند دۍ يو شمير د هغو ټولو څخه د هندي سره ورته والۍ لري ، لکه ماه سينه (Mahasena ) او يا ويساخه ( وېساکه ) (Visakha ) .
ظاهرا ، په معبدکي د پاچاهانو مجسمې داسي بريښي لکه د ارباب النواع چي ګڼل شوي وي . کنشکا په هغه لړ کي څلورم ځای لري . کوجولاکدفيسيس ( Kujula Kadphises ) ، د هغه ستر نيکه دۍ ، ويما تاکتو ( Vima Taktu ) د هغه نيکه او ويما کدفيسيس ( Vima Kadphises ) د هغه پلار دۍ او دۍ خپله کنشکا . دا ليکلړ يو جدي بنسټ برملا کوي ، دوه پاچاهان چي ويما نوميدل ، را پيژني .
د دوهمي برخي پای ، نور بيا
