له هغه وروسته چي په افغانستان او سيمه کي د کوشاني امپراتورۍ واکمني پيل شوه ، د هنر په بيلا بيلو برخو او له هغې ډلي د مجسمې جوړولو په هنر کي هم بدلون راغلۍ اوهغو ارزښتونو او معيارونو هم بدلون وموند چي د يونان باختري پير پر هنري ژوند يې واکمني درلوده . او دا بدلون په ځانګړي توګه د ګندهارا نوي هنري مکتب په منځ ته راتللو او غوړيدلو کي څرګند او جوت دۍ .
دستر امپراتور کنشکاډبرينه مجسمه
په کوشاني پير کي د نورو هنرونو تر څنګ د مجسمې جوړولو هنر زياته وده او پراختيا وموندله . د يوشمير څيړونکو له نظره د دې ودي يو ارزښتمن لاميل د هغه واکمنۍ پر مهال د سيکولر نظام واکمني وه . د دې پير ځانګړتياوي د هغو عيني شرايطو څخه را وتلي او را پنځول شويدي چي پر سيمه او د هغې امپراتورۍ پر ميشتو وګړو يې حاکميت درلود . د دې دوري تر ټولو زيات او د پام وړ ځانګږتيا په ټوليزه توګه تر دو سر ليکونو لاندي څرګنديږي . لومړۍ داچي : د کوشاني واکمنۍ پر مهال د يوناني هنر او مهارت پوره واکمني لا پر ځای پاته وه ؛ دويم لاميل يې دا ښئې چي د دې امپراتورۍ په سهيلي لورکي د يوه نوي تهذيب را ټوکيدل دۍ چي ورورو يې د نفوذ ساحه پرا خيدل او د لرغوني افغانستان تر ختيزو برخو رسيدلې وه ؛
د کوشاني واکمنۍ تر سيوري لاندي سيمو کي د هنرنو د پراختيا او ودي وړ چاپير يال منځ ته راغلۍ و ، د همدي چاپير يال په دننه کي د مجسمي جوړولو هنر ته هم زياته پاملرنه وشول . او په ځانګړي توګه د کوشاني امپراتورۍ په فرهنګي پلازمينه ( هډه ) او ټوله ګندهارا کي د يوه نوي هنري مکتب بسټ کښيښودل شو چي د لرغوني نړۍ په تاريخ کي يې ستر باب جوړ کړيدۍ . د کوشاني پير د مجسمو جوړولو هنر او د هنر بيلا بيلو ډولونه نه يوازي دا چي پراختيا او وده يې وکړه بيلکي داسي لوړ پړاونه يې طۍ کړل چي په سيمه کي يې سارۍ نه ليدل کيږي .
په کوشاني پير کي د مجسمو د جوړولو هنر ځتانګړتيا په دې د دو اړخونو په بيان او تفصيل کي ښه څرګنديدای شي ، لومړۍ داچي : د يوناني مجسمو جوړولو هنر چي پر ريالستيک او طبيعي انداز او لرليد يې بنسټ ايښودل شوۍ وو ، په زياته پيمانه د لويديځي نړي او په ځانګړي توګه د يوناني هنري ژوند او ايديالونو سره په توافق او تلفيق کي وړاندي شويدي . په داسي حال کي چي د ختيزي نړۍ روحانيت او مجذوبه اخلاق يې په ځان کي نه درلودل ؛ دويم دا چي د کوشاني امپراتورۍ وختيز لورته د بودايې تهذيب هغه روحانيت وده وه کړه چي د عيني نړۍ سره يې د اړيکو پيدا کول ناشوني اويا لږ تر لږه ستونزمن بريښيدل .
متفکرو ګندهاريانو او د هډې پر شا او خوا ميشتواولسونواودهغوۍلارښوونکو وکړای شول چي په خپل ځانګړي خلاقيت دا دوه بيل او يوله بله نا اشنا دريځونه داشان سره يوکړي چي هم يې دهغه پير د اولسونو د منلو وړ کړي او هم يې د ځانګړي مکتب په توګه د نړۍ په تاريځ کي تل پاتي وکرځوي . د مجسمو جوړونکو له يوې خوا د يوناني هنر ريالستيکه برخه چي د مجسمې او د هغه طبيعي مودل تر منځ يې کامل او پوره ورته والۍ درلود ، هغه يې د خپلو مجسمو په جوړولو کي د يوه ار او اصل په توګه خپل کړل . او له بلي خوا يې د بودايې ائين هغه روحاني ، اخلاقي او تهذيبي برخو ته د مجسمو جوړولو پر وخت پام وکړ چي د رواني او تخيولي لا مکانۍ څخه يې د عيني نړۍ او د روان ژوند بهير ته راوګرځول . په دې تر تيب يې دنړۍ يوداسي مکتب ته لاره پرانيستل چي ارزښت يې د نړيوال تاريخ پر تندي زرينه کرښه ده .
د کوشاني پير د مجسمو جوړولو ځانګړتيا يوازي په دې کي نه ده پټه چي يوناني هنر او هندي تهذيب سر يوځای کړ ، بلکي د محلي او سيمه ايزو هنري ښيګڼو څخه يې هم د دې هنر په پراختيا کي پوره او کارنده ګټه پورته کړل . د بيلګي په توګه د ستر کنشکا په مجسمه کي د پښتني لباس تمثيل ، د بودا په مجسمو کي د عامې هندي ښکلا ځای پر ځاي کيدل
د بوادا مجسمې يوه بيلګه
د رساميو په برخه کي د ساسانې او چيني رساميو هنري ښکلا ګډول اونور دا ټوله د کوشاني پير او په ځانګړي توګه د ګندهارايې مکتب ځانګړتياوي دي .
د باميان د ککرک سيمي څخه تر لايه شوې رسامي چي د چين رسامۍ هنر په کښي څرکند دۍ
په افغانستان کي تر ټولو نامتو او د شهرت لوړو پوړيو ته د رسيدلو مچسمو څخه د باميان دوې ستري مجسمي دي ، چي يوه يې ٣٥ متره لوړه او د بلي لوړوالۍ ٥٥ متره ته رسيدۍ . له اره مرغه نوم ومړي مجسمې په ٢٠٠١ زيږد کال وران او له مينځه ولاړې
د بودا ٥٥ متره مجسمه هغه ٥٥ متره مجسمه چي ورانه شويده
په هر صورت دا لا تر اوسه پوره څرګنده نه ده چي په يفتلي پير کي د مجسمو د نه جوړيدلو لاميلونه څه دي ، خو د ځينو څيړونګو په باور د بوديزم سره د هغوۍ مخالفت او دښمني د دې لاميل شوه چي نه يوازي د مجسمو جوړولو مخه ونيسي بلکي د هغو مجسمو او بودايې معابدو د ورانۍ لپاره يې هم د خشونت کارونه کړيدي . خو د کوچيني کوشانيانو ، کابل شاهانو ، زيبل شاهانو په دوران کي بيا د بودايې مذهب پراختيا د دې لاميل شوه چي د بودا يې او بوديستوايې مجسمو د جوړيدلوړ کارونه يوارې بيا ګړندي شي .
د ورستيو کوشاني سلسلو او د هغو پاتيشونو تر هغه وخته د خپلو عبادت ځايونو او له هغې جملي د مجسمو جوړولو په لار کي ګړندي ګامونه پورﻻته کړيدي ، چي دلته يې د څو بيلګو په ښولو بسنه کو :
د بودا يوه مجسمه چي د مرنجان غونډۍ څخه تر لاسه شويده ( اومه زيږده پيړۍ )
افغانستان ته د اسلام مبارک دين د رارسيدلو سره يوځاې پر ټولو پخوانيو اديانو کلک بنديزونه ولګيدل ، په دې تر ځ کي د هنر بيلا بيل ډولونه ناروا او له اسلامي ارونو خلاف وګڼل شوه . د همدې نويو اسلامي اصولو لاندي نه يوازي داچي د مجسمو جوړولو هڅي په ټپه ودريدې ړ بلکي د يوشمير مجسمو د ورانولو او له مينځه وړلو تدابير هم دهغه وخت د واکمنانويو ه مهمه دنده بلل کيده .
د دويمي برخي پاې
