د استاد کهزاد دتلين درويشتم کال په مناسبت
احمد علي کهزاد د افغاني پوهانو له نظره
خدای بخښلئ استاد کهزاد په ١٣٦٢ لمريز سپوږميز کال د ليندۍ مياشتي په دريمه نېټه د دې نړۍ څخه سترګي پټي کړې . دادئ اوس پوره درويشت کاله تير شول چي د هېواد هغه ستر مورخ زموږ په منځ کي نشته ، تر درويشته کالو ورسته هم د هغه نامتو مورخ تشه ډکه نه شوه بلکي لايې د بشپړکمبود احساس کوو . موږ په داسي حال کي د استاد کهزاد د سترو نوښګرانه او ملي _ تاريخي ليکونو څخه بې برخه يو چي اوس يې اړتيا تر پخوا څو واره زياته شوېده .
له بده مرغه موږ په داسي حالاتو کي اوسيږو چي له يوې خوا د کهزاد په څير د ملي تاريخ ليکوال او څيړونکي څخه بې برخي يو او له بلي خوا قلم او کاغذ د يوشمير داسي کسانو لاس ته رسېدلې چي د هيواد ملي ګټو ته هيڅ پام نه ساتي . سمه ايزو، ژبنيزو اوګروپيکو ګټو يې پر سترګو توري تيارې خپرې کړي او د تاريخي ليکنو تر سر ليک لاندي داسي ناوړه خپروني کوي چي نه يوازي د تاريخي ارونو سره سمون نه خوري بلکي په هېواد کي د ميشتو اولسوتر منځ د نفاق او بد بختئ زهرشندي . په دې هيله چي د استاد کهزاد ستر او سپېڅلي روح ته مي د هغه د لاري د يوه پيرو او لاوري په توګه خپله دنده تر سره کړې وي دا دې د هغه استاد د تلين درويشتم کال په مناسبت (( کهزاد د افغاني پوهانو له نظره )) يوه لنډه ليکنه خپرېدو ته چمتو کوم .
باوري
دمرحوم کانديد اکادميسن محمد ابراهيم عطايې په نظر استاد کهزاد علاوه پر دې چي د هېواد نامتو مورخ دئ ، د هيواد برلاسئ ميتولوژيست هم دئ نوموړئ ليکي : د مرحوم کهزاد په علمي او ارزښتمنو کارو کي يو هم د افغانستان پخوانئ تاريخ او په هغه کي د ار يا ئيانو پر ټولنيز ژوندانه او قبلوي جوړښت پراخ بحث دئ چي هغه وخت يې هم ارزښت درلود او اوس يې دا ارزښت څو چنده سوېدئ . او بيا ليکي : د مرحوم کهزاد د افغانستان پخواني تاريخ کي ډير په زړه پوري علمي مواد سته او د ليکني ډول يې لوستونکو ته په تاريخ کي تر شا پاته طلايې عصر او تمدن تداعي کوي . ( ٢٤ : عطايې )
دمرحوم پوهاند داکتر جلا الدين صديقي له نظره د استاد کهزاد هغه پاملرنه چي د تاريخ ليکني په برخه کي يې د ارشيفي اسنادو په اړه لري يوه ارزښتمنه ځانګړتيا ده ، نوموړئ ليکي : مرحوم کهزاد يکي از پژوهشګران مېهن پرستی است که خود به پرابلمهای تاريخنويسی در کشور از جهت کمبود يها ی مواد و اسناد درجه اول اشاره کرده و ضرورت ګرد اوری انهارا چنين خاطر نشان ساخته است : ( در نوشتن تاريخ معاصر هر قوم و مليتی اسناد خطی خانوادګی که اروپائيان ( ارشيو فاميلي ) ميګويند اهميت زياد دارد و مبنای تاريخ معاصر بيشتر بران ګذاشته شده است ، ولی هر قدر که وجود اين اسناد ضرور است ، دست يافتن بدان به مراتب مشکل تر ميباشد. ) ( ٤٣ : صديقی )
مرحوم سر محقق دوست شنواری د استاد کهزاد په اړه ليکي : کله چي په ١٣٢٥ کال د مرحوم استاد کهزاد ( د افغانستان پخوانئ تاريخ ) په دوو ټوکو کي خپور شو ، نو دا واقعآ يو ستر کار ؤ ، چي زموږ د هېواد د لرغوني تاريخ او فرهنګ په باب يې زښت ډير حقايق او افتخارات او نهايت زيات قيمتي معلومات د زمانې او لرغوني تاريخ په تاقچو کي له خاورو او دوړو را وايستل او د خپلو هېوادوالو په مخ کي يې کښيښودل چي موږ ورته په ډيره درنه سترګه ګورو . ( ٧٣ : شينواری )
د استاد مايل هروی په نظر استاد کهزاد هغه مورخ دئ چي په خپلو ليکونو يې لوستونکي د هېواد په لرغوني تاريخ په پوره روښانتيا پوهولي دي ، نوموړۍ ليکي : همانطور يکه مورخ با نګاه ژرف و کنجکاوانه کوی وبرزن ومينار وستوپه ، لوحه سنګ منقوش و سيکه زيبا ی باستاني و سنه کتبی و سائر پديده ای تاريخي را در مينګرد و اثری بازيافته از کاويشها بميان ميا يد ، انګا هست که کهزاد به مثابه مورخ ژرفنګر بينش خويش را و تصور اين نګريش را بزبان شيوا و فهما ادا ميکند . ) ( ٨١ : هروی )
زلمی هېواد مل د هېواد نامتو ليکوال استاد کهزاد د هېواد د اوسنيو او راتلونکو نسلونو مورخ ګڼي ، نوموړئ ليکي : استاد احمد علي کهزاد ( ١٣٦٢ ه . ش . مړ ) زموږ د هېواد د معاصر فرهنګ يوه روښانه څيره ده . څيړني او پلټني به يې د دې هيواد د لرغوني او معاصر تاريخ د ډيرو تاريکو برخو د رڼولو په لړ کي تر مودو مودو پوري د ډيري منني او يادوني وړ وي . ارواښاد کهزاد په خپلو لسګونو تاريخي ، جغرا فيا يې او د لرغونپوهني په تحقيقي اثارو او سلګونو مقالو کي د افغانستان د تاريخ او زړې جغرافيې په اړه داسي ټکو ته اشارې کړي دي چي د بل افغان مورخ په ليکنو کي به يا نه وي راغلي او که راغلي هم وي نو د ارواښاد کهزاد په حوا له به ليکل شوي وي . ( ٨٩ : هېواد مل )
د هيواد د نامتو ليکوا ل محمد اکبر شور ماچ له نظره استاد کهزاد يو ستر نورستان پوه ( نورستانشناس ) ګڼي او ليکي : استاد کهزاد با علاقمندي و عشق خاصيکه به مردم ، وطن وتاريخ کشور داشت با چيره دستی خاص توانست موجوديت ، هويت و تبارز تاريخي وطن و مردمانرا که از زمان باستان زير ابر های تيره وتار تاريخ پنهان و مستور مانده بود ، اشکار سازد و افغانستان را بحيث يکي از کانون های قديم و باستانی که در قلب اسيا مو قعيت دارد معرفی و به اثبات برساند . ... هيچ يکی از نويسنده ګان و محققين کشور ما مانند استاد کهزاد پيرامون نورستان نه نوشته وتحيق و نه تتبع نموده اند . دانشمند و مورخ شهير کشور ما با ژرفنګری خاص و ديد وسيع منشا خونی ، افتخارات تاريخی و ديګر ګوشه های زنده ګي مردم نورستان را د را ثار خويش هم بصورت ضمنی، هم مقايسوی و هم مستقلانه ګنجانېده که از لحاظ تاريخی و اجتماعی از اهميت زيادی برخوردار ميباشد . ( ١٠٣ : شورماچ )
رسول باوري استاد کهزاد د هېواد دنامتو لرغونپوه په توګه پيژني او ليکي : استاد کهزاد او په افغانستان کي د لرغونو څيړنو بهير داسي تړاو لري چي د کهزاد د نوم پرته په افغانستان کي د لرغونو څيړنو پيل د پوهېدلو نه دئ . ( ١٢٨ : باوري )
د کابل پوهنتون استاد پوهندوئ شا محمود محمود په نظر استاد کهزاد د تاريخي جغرافيا نامتو پوه اود ځوانو څيړونکو لپاره سترلار ښود دئ ، نوموړئ ليکي : مقالات و نبشته های متعدد از استاد کهزاد پيرا مون جغرافيايې تاريخي داريم که نهايت ارزشمند است ... استاد کهزاد با استفاده از اوستا نامهای مناطق مختلف را نشان داده است . در اوستا باب اول ، حصه سوم ان ونديداد سر اسر يک بحث جغرافيايې است و از شانزده قطعه زمين بحث ميکند که از نقطه نظر تاريخ ، جغرافيا ، مهاجرت اريا ئيها ، مدنيت ار يا يې دارای اهميت فوق العاده بزرګ است . و استاد کهزاد انرا به وضاحت لازم روشن نموده است . ( ١٣٨ : محمود )
د افغانستان د علومو اکادمي علمي غړئ محقق مير احمد ګربز استاد کهزاد د لرغونو اريائيانو د فکلوريکو ادبياتو ستر څيړونکئ ګڼي ، نوموړئ ليکي : جرګه د اوسني افغانستان لپاره هم هغه ارزښتمنه موسيسه ده چي د ملی او سيمه ايزو ستونزو د حل ، لاري چاري مومي . پياوړي مورخ کهزاد د اريا ئيانو د مهال هغه جرګې په ټول توان او هر اړ خيزه توګه را څيړلي او څرګندي کړېدي چي هغه مهال د بيلا بيلو ستونزو د حل ا و فصل لپاره يې کارولي دي . تاريخي متون ، د تاريخي ليکني لپاره يوه ستره منبع ګڼل کيږي ، استاد کهزاد د افغانستان پخوانئ تاريخ او په خاصه توګه اريائيان او د هغوۍ د مدنيت په باب ټول مواد له همدغو مدنيتونو څخه د را پاته متونو پر بنسټ د پيژندلو وړ ګرځولي دي . ( ١٥٧ : ګربز )
پوهنوال داکتر خالق رشېد د کابل پوهنتون پخوانۍاستاد د پښتو ژبي د منشا په اړه مرحوم استاد کهزاد يو له هغو نامتو څيړونکو څخه ګڼي چي ليکني او څيړني يې پخې او د درنښت وړ دي ، نوموړۍ ليکي : موږ په خپل هېواد او تاريخ ليکونکو کي د ګوتو په شمار کسان لرو ، خو که د ګوتو په شمير کي بيا هم د خپل هېواد او تاريخ په وړاندي ټاکنه کوو ، زه فکر کوم چي د استاد کهزادنوم او يادونه د لومړي توب حق تر لاسه کوي .دا ځکه چي ده په خپلو تاريخي هستونو کي د ملي تاريخ ليکني ټول ارونه په نظر کي نيولي دي . پيښې ، او حوادث يې د يوه رښتني مورخ په توګه په پام کي نيولي ، او په ليکونو کي يې خپل ملي کرکتر له پامه نه دي ليري کړۍ .کهزاد د يوه مليت نه بلکي د يوه ملت مورخ دئ . د کهزاد ملي ځانګړني د تاريخ ليکني په برخه کي دومره په زړه پوري دي چي په رښتيا د ملت رښتينې هنداره ګڼل کيږي .
اخځونه :
١ - د افغانستان په پخواني تاريخ کي د ځينو اتنکي او ميتولوژيکي اصطلا حاتو پر جوړښت لنډه تفسيري څيړنه . عطايې . ياد نامه کهزاد . ١٣٦٧ .
٢ - اهميت اسناد ارشيفي د ر اثار استاد کهزاد . جلا لدين صديقي .ياد نامه کهزاد . ١٣٦٧ .
٣ - د استاد کهزاد په اثارو کي د ګرام د کلمې رښې او معنی . سر محقق دوست شينواری . ياد نامه کهزاد . ١٣٦٧ .
٤ - پيرامون نثر نويسی استاد کهزاد . مايل هروی . ياد نامه کهزاد. ١٣٦٧ .
٥ - غرغښت ياګرشاسپ . زلمی هيواد مل . ياد نامه کهزاد . ١٣٦٧ .
٦ - مطالعات کهزاد در باره نورستان . محمداکبر شورماچ . يادنامه کهزاد . ١٣٦٧ .
٧ - کهزاد او لرغونپيژندنه . رسول باوري . ياد نامه کهزاد . ١٣٦٧ .
٨ - مباحث جغرافيايې و تاريخي در اثار کهزاد . شامحمود محمود . يادنامه کهزاد . ١٣٦٧ .
٩ د کهزاد په ليکنو کي د اريا ئيانو فکلور . محقق نوراحمد ګوربز . يادنامه کهزاد . ١٣٦٧ .
١٠ - د پښتو ژبي منشا او د کهزاد څيړني . خالق رشيد . يادنامه کهزاد . ١٣٦٧ .
پای
دا تړاو هم ولولۍ
استاد کهزاد نه هيريدونکۍ افغان مورخ او لرغونپوه
چي افغانستان وي استاد کهزاد به ژوندئ وي
